Waar is het Lam Gods naartoe: een oer-Vlaams detectiveverhaal

De broers Van Eyck konden niet vermoeden dat hun uit 1432 daterende 'Lam Gods' bijna 600 jaar later voor zoveel beroering zou zorgen. Terwijl het meesterwerk in de Gentse Sint-Baafskathedraal een toeristische topbestemming is en momenteel een grootste restauratie ondergaat, gaat het 'm toch vooral om dat stuk van het schilderij dat er niet meer is: 'De Rechtvaardige Rechters', sinds 11 april 1934 spoorloos verdwenen.

Krijgt historicus Paul De Ridder gelijk en komen 'De Rechtvaardige Rechters' straks boven water, of blijken zijn verklaringen een zoveelste episode in een lang verhaal vol waanzinnige hoofdstukken van meesterdieven, nazirovers en bekentenissen op het sterfbed? Feit is dat een aantal bekende theorieën al vele decennia de ronde doen, zonder de (amateur)speurders een stap dichterbij te brengen - en ondanks een premie van 20.000 euro die toenmalig minister van Cultuur Bert Anciaux in 2006 veil had om te helpen bij dure breekwerken om het schilderij te vinden.

Over het motief van de kunstroof is - bij gebrek aan identiteit van de dief - al bijzonder veel inkt gevloed: pure hebzucht, chantage, nood aan losgeld of zelfs verbergen van mystieke boodschappen die op het paneel werden aangebracht. Nog meer aandacht ging uit naar de locatie van het werk. Waterputten, kerken, verborgen ruimtes en privécollecties werden in de loop der jaren aangewezen.

1. Arsène Goedertier weet meer
Wisselagent en koster Arsène Goedertier was een van de eerste, en tot vandaag een van de enige, hoofdverdachten van de diefstal. Dat heeft hij grotendeels aan zichzelf te danken. Goedertier overleed niet lang na de kunstroof: op 25 november 1934 blies hij zijn laatste adem uit, maar niet vooraleer hij aan een vriend 'verklapte' dat hij wist waar de buit van de spectaculaire kunstroof zich bevond. Hoewel kunsthistorici en lokale amateurs tot in de 21ste eeuw naarstig naar het paneel zochten op basis van Goedertiers gefragmenteerde verklaringen, brieven en schetsen - in 2003 werd de kerk van Wetteren nog grondig onderzocht - leverde het spoor-Goedertier géén schilderij op.

2. De nazi's hebben het gestolen
Nazi's en gestolen kunstwerken: ze vormen wel vaker een droomhuwelijk. In 'The Monuments Men' - George Clooneys jongste film - wordt haarfijn uit de doeken gedaan hoe de bezetters zoveel mogelijk kunst richting Duits moederland sleepten en een ontdekking in München eind vorig jaar bewijst dat er nog heel wat geroofde kunstschatten onontdekt bleven. Liggen ook 'De Rechtvaardige Rechters' nog op een Duitse zolder stof te vergaren? Volgens de Wetterse Maria De Roo wel. Die verklaarde dat ze als dertienjarig meisje zag hoe Duitse soldaten het graf van Goedertier op het (inmiddels verdwenen) kerkhof van Wetteren openbraken om de locatie van het paneel te achterhalen. Daar zouden ze in geslaagd zijn, waarna het werk op een transport gezet werd richting Derde Rijk.

3. Het zit in Antwerpen
Een nachtmerrie voor elke Gentenaar, deze theorie. Toch is amateur-speurder Willy Nachtergaele in 2006 '100 procent zeker' dat een van Vlaanderens meest gezochte kunstschatten zich in de Scheldestad bevindt, en wel in de Sint-Laurentiuskerk, die in het jaar van de diefstal werd gebouwd. Arsène Goedertiers neef Staf zette zich in voor de parochie waarin de Sint-Laurentiuskerk staat - de dieven zouden losgeld voor het gestolen paneel hebben geëist om de bouw van de in geldnood verkerende kerk te bekostigen.

4. Het ligt toch in Gent
Of moeten ze in Gent toch niet wanhopen? Volgens een theorie uit 2008 hadden 'De Rechtvaardige Rechters' Gent nooit verlaten, en was het paneel - veilig in een zinken omhulsel - in een waterput aan de Sint-Jansvest verstopt. De lokale speurders zetten de grote middelen in: tientallen mensen gingen aan het graven, graafmachines gingen aan de slag, een parkeergarage werd opengebroken. Helaas: alweer zonder enig spoor.

In de loop der jaren gingen steeds meer theorieën rond de mysterieuze diefstal de ronde doen. De 'Rechtvaardige Rechters' werden ook al gesignaleerd in Tervuren, in Overmere-Donk en op een verborgen plekje binnen Sint-Baafs zelf. Maar tenzij de 'vooraanstaande Gentse familie' waarvan historicus Paul De Ridder gewag maakt naar buiten komt met het paneel, tasten we nog steeds even hard in het duister als de speurders in 1934.